Er is overlap in betekenis, maar verschil in gebruik. De woordjes worden gebruikt als bijwoord, tussenwerpsel en voegwoord. Als bijwoord is nou iets intensiever, en als tussenwerpsel is nu heel formeel.
nou
op dit moment; uiting van gevoelens (meer informeel), van aansporing tot verbazing; tussenwerpsel; voegwoord.
Hoe kijk je er nou tegen aan? (bijwoord van tijd, informeler dan ‘nu’)
Nou, zeg eens wat! (tussenwerpsel met aspect ‘aansporing’)
Ja, nou ik dit weet, had ik beter niets kunnen zeggen. (voegwoord, informeler dan ‘nu’)
nu
op dit moment; uiting van gevoelens (meer formeel); tussenwerpsel; voegwoord.
Hoe kijk je er nu tegen aan? (bijwoord van tijd, formeler dan ‘nou’)
Nu, zeg eens wat! (tussenwerpsel, verouderd)
Ja, nu ik dit weet, had ik beter niets kunnen zeggen. (voegwoord, formeler dan ‘nou’)
In woordenboeken wordt bij nou vaak verwezen naar nu, en daar worden dan soms wel twintig betekenissen onderscheiden, waarbij de tijdsbetekenis niet de belangrijkste lijkt. In 1995 is er over dit ene woordpaar zelfs een proefschrift geschreven. Het woord nu is van Vlaamse oorsprong en in de Gouden Eeuw na de Val van Antwerpen in 1585 naar het Noorden gekomen in de vorm van nou. (Nou zelf komt in Vlaanderen niet of nauwelijks voor).
Nu is iets meer schrijftaal, en nou is iets meer spreektaal, en kan daardoor ook iets sterker zijn als het gaat om het uitdrukken van gevoelens. Vergelijk de woordjes in de volgende zinnen.
- Nou/nu moet je komen.
- En nou/nu hou je op met zeuren!
- Wat zeg je nu/nou?
- Wie verzint er nou/nu zoiets?
- Zo moeilijk is die som nou/nu ook weer niet.
- Zeg nou/nu eens wat!
De bijwoorden nou en nu kunnen overigens ook als versterking gebruikt worden, met hetzelfde verschil in formaliteit: Dit nu is nonsens! Dat is nou niet bepaald aardig van je.
Heel intrigerend is ook dat de variatie nou/nu in een iets andere tijdsbetekenis dan ‘op dit moment’ niet optreedt. We zeggen nooit zo nou en dan. Hier gaat het om nu in de betekenis van ‘op een bepaald moment’. En wanneer ‘op dit moment’ gekoppeld wordt aan de toekomst blijft het ook nu. Anders zouden we ook kunnen zeggen: ‘Ongewenst zwanger, wat nou?
Wel lijkt nou bezig aan een opmars als bijwoord zonder tijdsbetekenis of als tussenwerpsel. Ook in dit gebruik is er geen vrije variatie. Dat blijkt uit de volgende voorbeelden, waarin nu vervangen moet worden door nou.
- Hè, toe nu! (sterke aansporing)
- Nu en of! (sterke bevestiging)
- Nu ja! (uiting van verbazing)
- Nu, eh, dan toch maar niet. (aarzeling)
- Nu, kom nu toch! (afkeurende verbazing)
- Nu, nu, zo erg is het niet (poging tot kalmeren)
- Nu, nu! (bewondering)
Nou, nu wordt het tijd om deze verkenning te beëindigen. Misschien verschijnt er nog weleens een proefschrift over de groeiende gebruiksverschillen en daarmee ook een betekenisverschil tussen nou en nu.
