Er is geen betekenisverschil, maar soms wel een subtiel verschil in ‘focus’.
zoeken
proberen te vinden
Gek, altijd als ik iets zoek, vind ik het op de laatste plek waar ik kijk.
zoeken naar
proberen te vinden
Hij was zo verbijsterd dat hij moest zoeken naar woorden.
In veel gevallen maakt het weinig uit of het voorzetsel naar erbij staat of niet. Maar toch licht er een interessant verschil op. Helaas begreep ik dat nog niet goed toen ik een paar jaar geleden het paar kiezen / kiezen voor behandelde. Daar staat iets over het onderscheid abstract-concreet dat bij nader inzien weinig hout snijdt. Excuus daarvoor. Hier een nieuwe poging met ook andere werkwoorden die al dan niet een voorzetsel bij zich hebben, dus of een lijdend voorwerp (zonder voorzetsel) of een voorzetselvoorwerp. Eerst genieten. Daar is het verschil heel duidelijk.
1a Zij genieten de maaltijd in het hotel.
1b Zij genieten van de maaltijd in het hotel.
Het voorzetsel van in 1b geeft in zeker zin ook de oorzaak aan. Waardoor genieten zij? Door de maaltijd. Zo wordt genieten van inderdaad iets concreter dan genieten in 1a, dat meer de algemene betekenis ‘gebruiken’ heeft. Maar beter lijkt het om de verklaring te zoeken in de extra focus die wordt opgeroepen door het voorzetsel. Vergelijk de volgende zinnen:
2a Hij vertelt een verhaal dat wij al eerder gehoord hebben.
2b Hij vertelt over een verhaal dat wij al eerder gehoord hebben.
Het lijkt net of het voorzetsel oproept dat er meer details bij gaan komen. In 2a gaat het over het verhaal, als geheel. In 2b gaat het er juist om dat er nog iets over verteld wordt. Dit ‘oproepen van details’ noem ik bij gebrek aan beter ‘focus’. Een focus kan ook een andere inhoud hebben dan details. Kijk maar naar het volgende zinspaar.
3a Zij begint een nieuwe zaak in een andere stad.
3b Zij begint met een nieuwe zaak in een andere stad.
Wat doet het voorzetsel met hier? Er komen geen extra details. Maar de beschrijving suggereert wel meer het proces, en dat zou je ook kunnen zien als extra focus. Terug naar zoeken. Is er een zinspaar dat het verschil in focus – het oproepen van extra details of een proces – kan illustreren? Misschien dit paar.
4a Ik zoek een man.
4b Ik zoek naar een man.
In 4a gaat het om eerder om een man in het algemeen, geen specifieke man. In 4b wordt veel meer het beeld van een specifieke man opgeroepen: een man die ... Vandaar mijn voorstel om het voorzetsel te zien als focusaanduider, waardoor de lezer eerder nadere informatie mag verwachten (details, het proces, of misschien nog iets anders).
Maar nogmaals, in de meeste gevallen maakt het voorzetsel geen verschil. Vergelijk bijvoorbeeld:
5a Piet heeft het Marie beloofd.
5b Piet heeft het aan Marie beloofd.
Er zijn taalonderzoekers geweest die iets hebben willen afleiden uit het feit dat in 5a Pieten Marie in de zin iets dichter bij elkaar staan en dus intiemer zijn dan in 5b. Maar dat valt toch lastig te bewijzen.
En dan nog dit. Soms zijn er ook combinaties met een heel bijzondere betekenis. Neem weer zoeken. Wat is de relatie tussen zoeken en zoeken achter (niet het schuurtje, maar iemand)? In Dat had ik nooit achter hem gezocht gaat het niet om de betekenis ‘proberen te vinden’ maar ‘denken te vinden’ of ‘verwachten’. Mocht u andere gevallen tegenkomen van werkwoorden die al dan niet een voorzetsel bij zich hebben, dan houd ik mij aanbevolen.
