Er is een betekenisverschil.

ampel

uitvoerig, gedetailleerd
We hebben de zaak grondig besproken en zijn na ampele overwegingen tot een conclusie gekomen.

amper

nauwelijks, nog maar net
Ik heb zo’n spierpijn dat ik amper kan lopen.

De woorden ampel en amper betekenen vaak elkaars tegendeel. Vergelijk de volgende zinnen:

• U bent ampel in de gelegenheid gesteld uw mening kenbaar te maken. Uw spreektijd is nu voorbij.
• U bent amper in de gelegenheid gesteld uw mening kenbaar te maken. Daarom geef ik u nu eerst het woord.

Nu u het verschil doorhebt, kunt u beide woorden zelfs in één zin gebruiken: Na ampel beraad waren zij amper in staat hun besluit te motiveren. Overigens wordt ampel weinig gebruikt, meestal alleen om deftig aan te geven dat er zeer uitvoerig is gesproken. En na ampel beraad is vaak een eufemisme voor een vergadering die nogal uit de hand liep.

Er is geen betekenisverschil.

naar analogie met

met als voorbeeld, geïnspireerd door
Naar analogie met de nummering van auto’s wordt nu ook een tracering van wapens voorgesteld.

naar analogie van

met als voorbeeld, geïnspireerd door
Naar analogie van de Duitse U-Bahn hadden we de metro ook O-spoor kunnen noemen.

Er is wel beweerd dat naar analogie met een vermenging, een contaminatie, is van analoog met (overeenkomstig met) en naar analogie van. Maar dan is het wel zo’n frequent gebruikte vermenging dat het geen zin heeft om die af te keuren. Hetzelfde geldt overigens voor analoog met, waarin sommigen een vermenging zien van analoog aan en overeenkomstig met. Ook hier zijn beide uitdrukkingen juist.

Er is een heel klein verschil.

angst              

gevoel van benauwdheid door dreigend gevaar of onheil

Na de gasontploffing zat de angst er goed in bij de buurtbewoners.

vrees              

gevoel van beklemming door dreigend gevaar of onheil

Ik deel niet de vrees dat door deze maatregel de wijk verder zal verpauperen.

De woorden worden vaak door elkaar gebruikt. Maar toch is er een – lastig te omschrijven – klein verschil. Kijkt u mee naar de volgende woorden:

            faalangst                     hoogtevrees

            slikangst                      pleinvrees

            vliegangst                    smetvrees

In deze samenstellingen zijn de woorden niet inwisselbaar. Hoe zit dat? Voor angst en vrees zijn de volgende onderscheidingen zijn voorgesteld: 1. Angst is ingebeeld maar vreesheeft een concreet object. 2. Angst is een reactie op een bestaande situatie, bij vrees is die situatie er nog niet. Maar deze onderscheidingen verklaren niet waarom we niet kunnen spreken van faalvrees of hoogteangst, enz. 

De volgende twee onderscheidingen lijken beter te verdedigen. 1. Angst is iets heftiger dan vrees. Je krijgt dan als het ware nauwelijks adem meer, vandaar ‘benauwing’ in de omschrijving. 2. Vrees duurt vaak iets langer dan angst, vandaar ‘beklemming’ in de omschrijving. Het verschil is dan gebaseerd op intensiteit én duur.

Tegenvoorbeelden? Ja die zijn er. Want woorden als bindingsangst en levensangst laten zien dat ook angst een duur-aspect kan hebben. Misschien gaat het duur-verschil niet in alle gevallen op, maar het verschil in intensiteit houdt (nog) wel stand. Tenminste wanneer u ook een klein verschil ervaart tussen examenangst en examenvrees, liftangst en liftvrees.

Tot slot nog twee verwante woorden: bang zijn en schrik. Schrik is heftige angst door een plotselinge, gevaarlijke situatie. En Ik ben bang dat is een vaak iets zwakkere variant van vrees, en ook iets minder stijf dan ‘Mijn vrees is dat’.

Er is geen betekenisverschil.

Beide vormen zijn juist. De betekenis is: 'dateren op een datum die al voorbij is'. Daarom denken mensen die Latijn hebben gehad, vaak dat het ante moet zijn. Immers, ante betekent 'vooraf', zoals in antecedenten (voorafgaande feiten). Anti zou volgens hen alleen 'tegen' betekenen, zoals in antidepressivum.

Maar het woord antidateren schijnt uit latere varianten van het Latijn ontleend te zijn. Toen betekende anti ook 'vooraf'. Denk aan anticiperen (op voorhand inspelen op). En u eet ook niet iets 'tegen pasta' wanneer u een antipasta eet 'voorafgaand aan de pasta'. Zo bezien is antidateren eigenlijk even goed.

Er is een (klein) verschil in gebruik.

arts

persoon die het beroep van geneeskundige mag uitoefenen

De vereniging Artsen zonder Grenzen heeft zich uit dit oorlogsgebied moeten terugtrekken.

dokter

persoon die de geneeskunde mag uitoefenen, aanspreektitel voor arts; ook figuurlijk gebruikt buiten de geneeskunde

Is er een dokter in de zaal?

Op televisie repareerde een tv-dokter een oude beeldbuis.

Omdat dokter ook de aanspreektitel is van een arts, is dokter iets informeler, iets meer spreektaal dan arts. Bij arts ligt het accent op het beroep, bij dokter op de persoon die het beroep uitoefent. Misschien is zo ook te verklaren dat in samenstellingen met specialisaties – waarin het niet om de persoon of de aanspreekvorm gaat – altijd arts wordt gebruikt: dus niet bedrijfsdokter en sportdokter, maar bedrijfsarts en sportarts. Wel komt ook de vorm kinderdokter voor, vooral in de omgang met kinderen (die altijd wat minder formeel is).

Opmerkelijk is dat samenstellingen die beginnen met dit beroep een voorkeur hebben voor dokter. De woorden artsenpraktijk en dokterspraktijk zijn ongeveer even frequent, maar niemand spreekt over een artsadvies, artsjas, artstas of artsverklaring.

Daarnaast lijkt in samenstellingen met ‘dokter’ het accent te verschuiven naar de aanpak of de werkwijze van een arts, zonder dat de bedoelde functionaris ook echt een medicus is. Zo bestaan er bomendokters, computerdokters, huizendokters en waterdokters. Een bomendokter ‘geneest’ in zekere zin nog zieke bomen, en een computerdokter repareert computers, maar een huizendokter maakt huizen niet beter en een waterdokter adviseert waarschijnlijk over watermanagement. Er is blijkbaar een behoefte om ogenschijnlijk minder aantrekkelijke omschrijvingen als ‘adviseur’, ‘reparateur’ en ‘monteur’ te vervangen door ‘dokter’. Daarbij associëren we ‘dokter’ steeds minder met geneeskunde.

Ten slotte: Het woord geneesheer is in onbruik geraakt, vanwege ‘heer’. En een chirurg is meer dan een dokter of arts, omdat hij of zij gespecialiseerd is in specifieke operaties.

Er is een klein betekenisverschil.

auteur

schrijver (met nadruk op het aspect 'geestelijk eigenaar' van het geschreven werk)
De auteur van dit boek is ten onrechte beticht van plagiaat.

schrijver

iemand die beroepsmatig schrijft
Wie zijn de schrijvers van deze nota?

Om het geestelijk eigendom te benadrukken, wordt soms bij een film of muziek ook gesproken over de auteur. Het aspect 'geestelijk eigendom' is goed te zien in de onmogelijkheid van de combinaties scenarioauteur en schrijversrecht. Het is scenarioschrijver, want zo iemand bewerkt het geestelijk eigendom van een ander. En het is auteursrecht, want schrijvers hebben geen rechten in juridische zin.

Er is een betekenisverschil.

authenticatie

identiteitscontrole van de gebruiker van een computersysteem (via code, persoonlijke kennis of eigenschap)
Een bekende vraag tijdens authenticatie is: wat is de meisjesnaam van je moeder?

autorisatie

de toegangsrechten van de gebruiker van een computersysteem; vergunning; volmacht
In ons bedrijf kan alleen de systeembeheerder autorisaties toekennen aan gebruikers.

De woorden worden vaak door elkaar gebruikt, toch gaat het om verschillende concepten. Beide woorden in één zin: Na authenticatie vindt autorisatie plaats om na te gaan wat je wel en niet mag doen.

De woorden verschillen in betekenis.

authentiek                 

echt, oprecht, ‘jezelf zijn’

Zij had geen verborgen doel, haar verhaal klonk authentiek.

integer                        

eerlijk, betrouwbaar, onkreukbaar

Wie blijft er integer in het centrum van de macht?

Het verschil is eigenlijk heel duidelijk, het is het verschil tussen ‘echt’ en ‘eerlijk’. Toch is de verwarring goed te begrijpen, want als je niet eerlijk bent, wijk je af van de werkelijkheid, en ben je dus niet echt. Helaas zorgen personeelsmanagers en communicatietrainers vaak voor extra verwarring. Zij verbinden aan authentiek en integer allerlei concepten in een onontwarbaar kluwen van: jezelf zijn in consistent, consequent en voorspelbaar gedrag, met trouw aan je eigen waarden. Gelukkig is onze Belastingdienst duidelijker, met weer een iets ander onderscheid in De factuur moet authentiek en integer zijn. Keurig netjes wordt daarna uitgelegd: Zorg dat u kunt laten zien dat de factuur authentiek (werkelijk door u gestuurd) en integer (onveranderd) is. Maar in het gewone taalgebruik is het duidelijker om authentiek met ‘zijn’ te verbinden, en integer met ‘handelen’.

De woorden overlappen deels in betekenis, maar ook de overlap is niet helemaal volledig.

automatisch 

1. zelfwerkend, 2. zonder nadenken

Wifi gaat automatisch aan als je naar een nieuwe locatie rijdt.

Toen de chauffeur een hand opstak, zwaaide hij automatisch terug. 

vanzelf 

1. uit zichzelf, 2. vanzelfsprekend

Zo’n ontsteking gaat niet vanzelf over, helaas.

Mag ik ook mee? Vanzelf!

De woorden overlappen in de eerste betekenis. Ze betekenen dan beide: ‘zonder menselijk ingrijpen’ of ‘zonder hulp of invloed van buiten’. Ze kunnen in die betekenissen door elkaar worden gebruikt: Mijn nieuwe smartphone start, automatisch / vanzelf de drie laatst gebruikte apps op. 

Toch is er soms een subtiel verschil. Bij automatisch gaat het erom dat er na bijvoorbeeld een programmeeractie verder geen mens aan te pas komt, zoals bij de automatische piloot. Bij vanzelf ligt het accent op ‘eigen kracht’, zoals in Dat komt vanzelf wel weer goed. Daarom is de volgende zin ook heel betekenisvol: In ons ICT-bedrijf gaat alles automatisch maar niets vanzelf. Alles werkt volgens programma’s, maar dat heeft best wat moeite gekost.