Er is een klein betekenisverschil.

kous

kledingstuk voor de voet en deel van het been
Haar zwarte kousen reikten tot boven de knie.

sok

kledingstuk voor de voet tot over de enkels
Oma had nog net genoeg wol voor het breien van babysokjes.

Het verschil zit dus in de lengte. Vandaar dat we niet spreken van een kniesok of van een steunsok of de sok op je kop krijgen.

En daarom ook ben je rijker met het geld uit een oude kous dan met het geld uit een oude sok.

Er is een klein betekenisverschil.

kracht

vermogen om iets te verrichten
Met deze windkracht kunnen we beter niet gaan zeilen.

sterkte

vermogen om weerstand te bieden
De dijkgraaf controleerde de sterkte van de dijken.

De woorden worden ook door elkaar gebruikt. Het is eigenlijk windkracht, maar ook windsterkte komt veel voor. In een enkel geval kan het verschil een rol spelen. Bij een krachtig geheugen denken we misschien eerder aan het vermogen van een computer, en bij een sterk geheugen aan een geheugen dat weerstand biedt tegen vergeetachtigheid.

Ook kunnen met dit verschil ingeburgerde zinswendingen worden verklaard:

• Wij wensen u kracht en moed om verder te leven. (vermogen om door te gaan)
• Wij wensen u sterkte met dit verlies. (weerstand in moeilijke tijden)

Volgens dit verschil moet uw voorkeur uitgaan naar een krachtig geluid en niet naar een sterk geluid. En voor de fijnproevers nog twee synoniemen: macht is 'vermogen om invloed uit te oefenen', en vermogen is het meest algemene woord voor 'capaciteit om iets te doen'.

Er is een betekenisverschil.

kritiek

beslissend, belangrijk; hachelijk
De toestand van de gewonden blijft kritiek.

kritisch

oordelend, kritiek hebbend
Een kritische consument kan elke week geld besparen.

Een beslissende factor is dus een kritieke factor. Maar omdat dit kritieke ook negatieve associaties kan oproepen (denk aan de kritieke toestand van gewonden), hoort en ziet men steeds meer kritische factor. Het zou overdreven zijn om dit fout te rekenen. In de natuurwetenschappen betekenen kritiek en kritisch hetzelfde: 'op het punt staan om over te gaan in een andere toestand', bijvoorbeeld van vloeistof naar gas.

Het onderscheid -iek/-isch veroorzaakt ook bij sympathiek / sympathisch een betekenisverschil. Zo ook bij fysiek / fysisch en bij excentriek / excentrisch. Maar er is geen verschil in betekenis tussen melancholiek en melancholisch en tussen komiek en komisch. Overigens kent niet elk stamwoord beide vormen; we kennen naast ludiek niet ludisch, en naast rustiek niet rustisch.

Er is een betekenisverschil.

kroket

snack (uitspraak krokét)
Vroeger spelde men kroket ook als croquet, en je betaalde er dan ook vaak iets meer voor.

croquet spel (uitspraak kròket)
Vergeleken met cricket is croquet (met die poortjes en hamer) echt kinderspel.

En het kan ook in één zin, met nog een spellingvariant voor het gebakken gepaneerde rolletje met variabele inhoud: Tijdens de croquetwedstrijd werden op de tribune broodjes croquette uitgedeeld. Dacht u ook niet: moet er geen -s achter croquette? Ja, doet u dat maar.

Er is een betekenisverschil.

kruid

(geurige, smakelijke) plant
Tussen al het onkruid groeiden ook enkele geneeskrachtige kruiden.

kruit

ontplofbaar mengsel
Zij is niet alleen een kruidje-roer-me-niet, maar ze kijkt nu ook niet bepaald of ze het buskruit heeft uitgevonden.

En om u in de war te brengen: Pas na een gesprekje met een winkelbediende van het Kruidvat kreeg ik door dat het van arseenoxide gemaakte gif rattenkruit niets te maken heeft met de kruisbladige wolfsmelkplant rattenkruid. Na deze zin begrijpt u ook de volgende woordspelingen:

• Die kleine kas achter in de tuin gebruik ik eigenlijk als kruidhuis.
• Tegen dit onkruid is geen kruit gewassen.

Er is soms een klein betekenisverschil.

Woorden op -s krijgen in het meervoud doorgaans een z: huis-huizen, laars-laarzen. Soms blijft de s staan omdat die in het meervoud ook gehoord wordt: impulsen, tendensen, walsen. In sommige gevallen zijn s en z beide goed, omdat beide uitspraakvarianten frequent voorkomen. Voor voorbeelden daarvan kijkt u bij forensen / forenzen.

U kunt in alle betekenissen van kruis als meervoud kruisen schrijven; ook als werkwoord is het kruisen. Maar de spelling kruizen kan ook gebruikt worden in de betekenissen: 'figuur, elkaar snijdende lijnen, muziekteken, lichaamsdeel'. Dus:

• Keizer Nero richtte in het oude Rome honderden kruisen op om christenen te doden.
• Ken jij de toonladder al met drie kruisen / kruizen?

Bij kruizen gaat het bijvoorbeeld om de andere kant van de munt, in kruis of munt. Spitsvondige kruisbestudeerders zien deze geometrische figuur ook terug in het christelijk symbool, en houden vol dat Nero daarom ook kruizen kan hebben opgericht. Maar nee, dit instrument van terdoodbrenging is geen figuur. Het blijft onduidelijk waarom de spellingregelaars de z hebben toegestaan in de betekenissen: 'geometrische figuur, verhoging met halve noot, gebied tussen de benen'. Hoe dan ook, een s is altijd goed. Een ander voorbeeld waarin een s of z tot betekenisverschil leidt, is persen / perzen.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.

kus

aanraking met de lippen (eerder teder, vriendschappelijk)
De pastoor vond het goed dat bruid en bruidegom elkaar zouden kussen voor het altaar, maar vond zoenen ongepast.

zoen

aanraking met de lippen (eerder intiem, erotisch)
Als je begint met zoenen, blijf dan wel kijken om te voorkomen dat de kus op de wenkbrauwen belandt.

De woorden hebben nagenoeg dezelfde betekenis, en kunnen vaak zonder bezwaar door elkaar worden gebruikt. Een zoen duurt vaak wel iets langer dan een kus. Vroeger had zoen de voorkeur in de Randstad, en kus in andere delen van Nederland en in Vlaanderen.

Aan samenstellingen met kus of zoen is nog te zien dat een zoen erotischer is:

• handkus
• klapzoen
• judaskus
• tongzoen
• kushandje
• zuigzoen

We zullen niet snel spreken over een zuigkus of een smakkus of een handzoen of een vredeszoen. Toch bestaan er ook nieterotische zoenen. Want wat doen in het kinderliedje Pim en Ploen? Die geven elkaar een zoen.

Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in gebruik.

kwartaal

een kwart van een jaar, meestal januari-maart, april-juni, juli-september, oktober-december
De cijfers over het derde kwartaal vertonen een stijging ten opzichte van het eerste kwartaal.

trimester

een periode van drie maanden
Als een schooljaar bestaat uit drie trimesters, hebben leerlingen dan drie maanden vakantie?

Er is nauwelijks betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik en combinatiemogelijkheden.

kwijt

onvindbaar, verdwenen, verloren
Ik ben mijn sleutels kwijt.

weg

onvindbaar, verdwenen, verloren
Mijn sleutels zijn weg. (Dat heb ik net ontdekt.)

zoek

onvindbaar, verdwenen, verloren
Mijn sleutels zijn zoek. (Ik heb al even gezocht.)

De woorden betekenen hetzelfde, maar de constructies verschillen. Kwijt wordt alleen gebruikt in de constructie 'men is iets / iemand kwijt'. Weg en zoek komen alleen voor in de constructie 'iemand / iets is zoek'.

Soms wordt het woord kwijt gebruikt in de weg-zoekconstructie: Mijn sleutels zijn kwijt. Dit geldt vooral in Vlaanderen als onverzorgd taalgebruik. Het gaat hier dus om een vermenging van twee constructies, een contaminatie. Maar u bent met deze verwisseling van weg en kwijt qua taal nog niet de weg kwijt.

Tussen weg en zoek bestaat een miniem betekenisverschil. Met zoek wordt soms benadrukt dat er al even gezocht is. Soms is er ook een klein betekenisverschil tussen kwijt en zoek.

• Ik ben mijn tekst kwijt.
• Mijn tekst is zoek.

De laatste zin heeft alleen de betekenis 'fysiek onvindbaar'. De eerste zin kan ook een 'mentale' betekenis hebben (onvindbaar in mijn hoofd).

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.

kwistig in

overdadig, vrijgevig, royaal (vaak in een handeling, vaak positief)
Hij was kwistig in het uitdelen van complimentjes.

kwistig met

overdadig, verkwistend (vaak met iets, vaak negatief)
Hij was kwistig met geld.

Soms lijkt het voorzetselgebruik een klein betekenisverschil te suggereren, maar de voorzetsels kunnen zonder bezwaar door elkaar worden gebruikt. Het woord vaak bij de betekenisomschrijvingen staat er niet voor niets. U kunt heel goed schrijven: Hij was kwistig in zijn lof (geen handeling). En ook: Zwarte Piet strooide vaak kwistig met pepernoten (positief).