Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl en combinatiemogelijkheden.

make-up

opmaak van gezicht
Op onze site vind je talrijke make-uptips.

maquillage

duur woord voor make-up
Denk niet dat u veel maquillage nodig hebt om er goed uit te zien.

Maquillage is lang niet zo gebruikelijk, maar bewijst wel goede diensten als werkwoord (maquilleren) voor make-uppen, als '(bij)stiften' niet van toepassing kan zijn.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

De spelling mama is oorspronkelijk aan het Frans ontleend (maman). Omdat de eerste a kort is, is de dubbele m strikt genomen juister; vergelijk manen en mannen. Kijk ook bij papa / pappa.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

Er is een betekenisverschil.

materiaal

grondstof, bouwstof; gereedschap
Kijk, hier ligt al het brandweermateriaal: slangen, schuimblussers, enz.

materieel

zware benodigdheden (vaak rollend materiaal)
En daar staat ons brandweermaterieel: vijf moderne wagens!

Het onderscheid is niet waterdicht. Want als gereedschap (materiaal) zwaar is, is het een zware benodigdheid, dus materieel. Vandaar dat we spreken van materieel voor het leger wanneer we voertuigen, wapens en munitie bedoelen. Maar we spreken van materiële schade, ook als het 'materiale' schade is. Een handig onderscheid is: rolt het of niet? De NS zet dus nieuw materieel in. En bij een treinongeluk moeten materiaal, materieel en monteurs snel ter plaatse zijn.

Er is geen betekenisverschil. Wel wordt soms een andere gezagsverhouding gesuggereerd.

medewerker aan
Er is een begin van gezagsverhouding bij medewerker aan een instituut.

medewerker bij
Deze gezagsverhouding komt in beeld met medewerker bij een instituut.

medewerker in
Medewerkers voelen zich het meest vrij wanneer zij medewerker zijn in een instituut.

medewerker van
En de gezagsverhouding blijkt het duidelijkst uit medewerker van een instituut.

Er is een klein betekenisverschil.

meebrengen

vervoeren (naar een eindpunt)
Wat heb jij voor mij meegebracht?

meenemen

vervoeren (vanaf een beginpunt)
Heb jij geen water meegenomen op deze lange wandeling?

Vooral in Vlaanderen wordt nog een scherper onderscheid gemaakt tussen meebrengen (van hier naar daar) en meenemen (van daar naar hier). Vergelijk een schip in de vaart brengen en een schip uit de vaart nemen. Je zou daarom niet mogen schrijven: Ik heb iets voor je meegenomen. Maar als het accent ligt op het vervoeren zelf, en niet op het begin- of eindpunt, kunnen de woorden door elkaar worden gebruikt.

In de volgende voorbeelden is het onderscheid niet meer van toepassing:

• Wie heeft de drank meegebracht? (de drank is er)
• Wie heeft de drank meegenomen? (de drank is weg)

Jammer, dat was toch mooi meegebracht, zo’n onderscheid.

De woorden verschillen in betekenis.

meer              

water omringd door land

Je hebt bij aardrijkskunde vroeger heel goed opgelet als je weet dat de Kaspische Zee het grootste meer van de wereld is.

plas                

meer, ontstaan door afgraving (turf, delfstoffen); regenwater dat blijft liggen, gestort vocht

De Loosdrechtse Plassen vormden oorspronkelijk een veengebied dat niet geschikt was als landbouwgrond.

We moesten na de regen langs een zandpad vol met plassen.

Dat zijn weer die mannen, altijd ergens hun plasje over willen doen!

poel                

klein, ondiep, stilstaand, vaak troebel water

In dat natuurgebied hebben ze speciaal poelen aangelegd om de libellen extra leefgebied te geven.

ven                 

ondiep meertje met wisselende waterstanden, doorgaans op heidegrond

Nederland telt zo’n vierhonderd vennen of heidemeertjes, de mooiste liggen bij Oisterwijk.

vijver             

kunstmatig aangelegd meertje

De hengelsportvereniging drong bij de gemeente aan op extra visvijvers.

De onderscheidingen zijn duidelijk, maar onze taal laat zich daarin niet steeds vangen. Het woord poel bijvoorbeeld kan ook figuurlijk gebruikt worden in een poel van onheil. En plas kan zelfs ‘Atlantische Oceaan’ betekenen, zoals het boek Trekkers over de Grote Plas bewijst.

Er is een klein betekenisverschil.

meerdere malen

menige keren (accent ligt op het aantal keren)
De auto sloeg meerdere malen over de kop.

meermalen

dikwijls (accent ligt niet op de afzonderlijke keren)
Ik heb al meermalen gedacht dat het niet goed zou gaan.

In meermalen (of meermaals) speelt de 'keer'-betekenis minder een rol. Als het aantal keren wel een rol speelt, lijkt meerdere malen iets geschikter: Als ik 's nachts dienst heb, word ik vaak meerdere malen uit mijn bed gebeld.

De woorden verschillen in betekenis.

melancholie

zwaarmoedigheid

Nooit raakte ik over mijn kinderloosheid heen, altijd dat sluimerende gevoel van melancholie bij het zien van een kinderwagen.

weemoed

lichte droefheid om iets wat voorbij is

Weemoed overviel de toneelspeler toen hij zich voor het laatst liet afschminken.

Beide woorden geven droefheid of somberheid of verdriet weer (ook een verwartrio op mijn wachtlijst). Melancholie betekent letterlijk ‘zwartgalligheid’. In de Klassieke Oudheid dacht men dat het zwarte galsap de oorzaak was van deze gemoedstoestand. Maar zwartgalligheid betekent nu iets anders, namelijk ‘zwartkijkerij’: altijd geneigd de slechte kanten van iets te zien.

Wat een zwartgalligheid zeg! Er zijn toch ook mooie dingen gebeurd. Waarom ben je toch zo bozig-pessimistisch?

In weemoed zien we het woordje ‘wee’ voor pijn of verdriet, dat we kennen in ‘weeklagen’ en ‘heimwee’. Bij weemoed ligt het accent meer op de vergankelijkheid van wat voorbij is. Deze gevoelsaandoening is wat lichter dan melancholie, en kan soms zelfs ‘een zoete pijn’ zijn. Melancholie is een zwaardere gemoedsaandoening, met vaak meer diverse gevoelens veroorzaakt door een droevige kijk op het verleden of een onvervuld verlangen.

Dicht bij melancholie ligt depressie, en dicht bij weemoed nostalgie. Maar er zijn duidelijke verschillen. Depressie is een psychische aandoening, en heel iets anders dan alleen een gemoedstemming. Je hebt dan het idee dat alle grond onder je voeten is weggezonken, en je kunt alleen maar verder door jezelf te dwingen de gewone dingen te blijven doen. In het alledaagse taalgebruik wordt ook wel depressief gebruikt voor somber of droef, maar degenen die echt weet hebben van een depressie, zullen dit zeker afkeuren. Nostalgie betekent: verlangen naar ‘die goede oude tijd’, zoals in Tegenwoordig heb je een speciale nostalgiezender met series als Swiebertje.

Bij melancholie horen twee bijvoeglijke naamwoorden: melancholiek en melancholisch. Soms horen bij de uitgangen -iek en -isch verschillende betekenissen. Zie in het verwarpaar fysiek-fysisch. Maar hier laat onze taal toch echt een kans liggen. Het had zo gemakkelijk gekund: melancholisch voor ‘heel zwaarmoedig’ en melancholiekvoor ‘milde melancholie’. Of eventueel andersom, of desnoods melancholiek alleen bij reünies en melancholisch als bijna-medische term of in de kunst, bijvoorbeeld bij Hopper en Munch. Ik zou het wel weten. Maar onze taal heeft het gewoon niet gedaan! Echt jammer. Voor straf zal wel een van de twee woorden in onbruik raken. Ik vrees melancholiek, en ik denk dat ik dat daarom maar blijf.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er zijn soms subtiele verschillen, ook met de synoniemen opinie, opvatting, overtuiging en visie.

mening          

wat je van iets vindt, hoe je over iets denkt

Wij verschillen helemaal niet van mening over onze taakverdeling in huishoudelijk werk.

standpunt     

mening met argumenten, gezichtspunt

Ik weet zo weinig van deze kwestie, ik heb nog geen standpunt. 

De woorden zijn vaak inwisselbaar, maar standpunt wordt eerder gebruikt in een debat of discussie. Je kunt dan zelfs een standpunt innemen dat in strijd is met jouw persoonlijke mening over een bepaalde kwestie. De betekenis van standpunt, ‘punt van waaruit je kijkt’, roept ook al op dat je iets van verschillende kanten kunt bekijken. 

Onze taal kent nog andere woorden om aan te geven hoe we over iets denken. Een opinie roept iets meer op dat het om een mening gaat die ook door anderen wordt gedeeld. Je sluit je dan met jouw mening aan bij die van anderen, en misschien wel bij een gangbare of de heersende opinie. Een opvatting roept iets op van een beschouwing of een denkbeeld. Denk aan ruime of ouderwetse opvattingen of aan plichtsopvatting. Een overtuiging is een vaststaande mening. Daarmee geef je ook aan dat een eventueel meningsverschil vooralsnog niet te overbruggen is. En tot slot visie. Dat is een mening met een blik op de toekomst. Denk aan visionair. 

Zou het lukken, alles zes synoniemen in een zinvol verband? 

Nog meer landen in de EU? Het standpunt van onze partij is duidelijk. Ja, natuurlijk waren er in de fractie verschillen van mening, maar we hebben sinds kort een nieuwe visie op ‘Brussel’, waarin ook minder extreme opvattingen een plaats hebben gekregen. Natuurlijk weet ik dat we hiermee nog steeds ingaan tegen de gangbare opinie op links, maar mijn overtuiging is dat de meeste Nederlanders er eigenlijk ook zo over denken.

Er is een betekenisverschil.

mensheid

het menselijk ras
De mensheid begon niet met twee personen.

menselijkheid

menslievendheid, menselijke waardigheid
Wie redelijkheid zaait zal menselijkheid oogsten.

Een bekend twijfelgeval is misdaden tegen de mensheid / menselijkheid. Een begrip dat sinds de Tweede Wereldoorlog gebruikt wordt voor oorlogsmisdaden, zoals uitroeiing en deportatie. Het is een vertaling van crimes against humanity. En humanity kan zowel mensheid als menselijkheid betekenen.

In België en bij het Internationaal Strafhof in Den Haag wordt doorgaans mensheid gebruikt. De redenering is dan dat je geen misdaad tegen een menselijke eigenschap kunt begaan, en dat de misdaden zo erg zijn dat ze de hele mensheid aangaan. In Nederland wordt doorgaans menselijkheid gebruikt. De redenering is dan dat de misdaden niet de hele mensheid betreffen, maar alleen bevolkingsgroepen, en dat het gaat om de aantasting van de menselijke waardigheid. Daarom verdient menselijkheid een lichte voorkeur.

Dit terzijde. In Nederland zou men eigenlijk moeten spreken van misdrijven tegen de menselijkheid, want misdaden is, anders dan in België, geen juridische term. Maar misdaden mag ook in algemene zin worden gebruikt. Zie misdaad / misdrijf.

Er is een betekenisverschil.

met behulp van

door gebruik te maken van
Hij heeft een huis gekocht met behulp van een lening van zijn ouders.

met hulp van

met steun van (een persoon)
Hij heeft een huis gekocht met hulp van zijn ouders.

Vroeger werd met hulp van alleen gereserveerd voor personen en dieren. Dus zou het moeten zijn met behulp van de media. Maar ook achter instanties zitten personen, vandaar ook: met hulp van de media, enz.

Er is een betekenisverschil.

de metaal

bedrijfssector (als verkorting van 'metaalindustrie')
De metaal heeft het zwaar de laatste jaren.

het metaal

benaming voor een bepaalde groep elementen (zoals goud, lood en ijzer)
Ik maak een sieraad van metaal en glas.

Bij een aantal woorden geeft het lidwoord betekenisverschil. Voor andere min of meer bekende voorbeelden kijkt u bij de blik / het blik.

Er is een betekenisverschil.

metrum

vast schema van sterke en zwakke noten (maat) of lettergrepen (versvoet)
Het metrum van de driekwartsmaat in de muziek kennen we in de poëzie als dactylus (lang-kort-kort).

ritme

patroon in afwisseling van lange en korte noten (muziek) of zware en lichte lettergrepen (taal)
Het opzwepende ritme in dit nummer zorgde ervoor dat niemand kon blijven zitten.

Die zin loopt gewoon niet, er zit volstrekt geen ritme in.

De overlap in betekenis wordt veroorzaakt door 'vast schema' en 'patroon'. Een patroon is immers ook een schema. Maar het metrum, bijvoorbeeld een driekwartsmaat, kan in het vaste schema (sterk-zwak-zwak) verschillende ritmes bevatten: de tweede tel kan regelmatig in tweeën zijn opgedeeld; de eerste noot kan twee tellen duren, enzovoort. Het woord ritme wordt ook algemener als patroon gebruikt buiten muziek en taal: Toen onze kinderen klein waren, hadden wij tussen opstaan en naar school gaan een vast ochtendritme.

Er is geen betekenisverschil.

middel-

het midden aanduidend
middellangeafstandsraket, middeleeuwen, middelmatig

midden-

het midden aanduidend
middenberm, middenklasser, middenspel, middenvak

De voorvoegsels om het midden aan te geven kunnen vaak zonder bezwaar door elkaar gebruikt worden:

• middelevenredig / middenevenredig
• middelmanagement / middenmanagement
• middelstuk / middenstuk
• middelterm / middenterm

Maar soms is een bepaalde vorm ingeburgerd. Er is niets tegen om middenlang of middelberm te schrijven, maar we doen het nu eenmaal niet. Soms zijn de wegen van de taal ondoorgrondelijk. Waarom is het bijvoorbeeld geen middeldag of middendag, maar kortweg middag? En waarom is het geen middelnacht of middennacht, maar vervangt een r de l of de n in middernacht?

Geoefende schrijvers weten dat naast middelpunt geen middenpunt bestaat, maar naast middelvinger wel middenvinger, en dat naast middenstand geen middelstand voorkomt, maar naast middenterm wel middelterm. En zeer geoefende schrijvers halen middellijn en middenlijn niet door elkaar. Een middenlijn is een lijn die een sportveld in tweeën verdeelt, en een middellijn is een lijn door het middenpunt, pardon middelpunt van een cirkel (de diameter van de cirkel).

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.

middels

met, met behulp van (formeel, en vroeger als germanisme afgekeurd)
Middels dit schrijven brengen wij u op de hoogte van enkele actualiteiten.

door middel van

met, met behulp van
Voor het vervoer van goederen door middel van pijpleidingen is een bijzondere regeling ingesteld.

Voor door middel van werd vroeger ook bij middel van gebruikt. Het komt nogal eens in Vlaanderen voor; daar geldt het als niet-standaard. Overigens klinkt door middel van soms ook nogal formeel. In minder formele teksten passen vaak beter: door, met of via.

Er is een klein betekenisverschil.

mijmeren                 

denken, je gedachten laten gaan: rustig, vaag, langdurig, weemoedig

Ik vind het steeds leuker om ’s avonds onder mijn notenboom te mijmeren over het leven.

peinzen                     

denken, overwegen: met inspanning, beschouwend

Hij peinsde erover hoe hij nee kon zeggen zonder te beledigen.

De handdoek in de ring gooien? Hij peinst er niet over!

De woorden verwijzen beide naar vormen van ‘denken’. Maar net zoals bij ‘lopen’ zijn er vele varianten. Mijmeren lijkt dan meer op ‘dwalen’. En peinzen lijkt meer op ‘langzaam wandelen over een pad dat licht stijgt’. Omdat mijmeren de betekenisaspecten ‘vaag’ (en ook ‘dromerig’) en ‘langdurig’ heeft, kan mijmeren ook overgaan in ‘suffen’ of ‘soezen’.

Onze taal is zo rijk! We hebben nog vele andere woorden om andere aspecten van ons denken te belichten. ‘Denken’, datgene wat ons verstand doet, kent niet alleen de variaties nadenken (een probleem oplossen), uitdenken (een plan, een concept) of overdenken (er verder over doordenken). Want ook deze drie betekenissen kunnen we nuanceren.

Nadenken

Als we nadenken over wat we moeten doen, zijn we ons aan het bezinnen. Als we dan niet kunnen kiezen tussen mogelijke oplossingen, zijn we in dubio (bij twee problemen) of aan het dubben (dan zijn er ook meer mogelijke oplossingen). Als we nauwkeurig kijken naar de voors en tegens, zijn we aan het afwegen. Als we zorgelijk nadenken, zijn we aan het prakkiseren. Als we blijven steken in de problemen, zijn we aan het piekeren of, in verhevigde vorm, aan het malen. En als het om onze gezondheid gaat, noemen we dat tobben.

Uitdenken

Als het uitdenken van een plan niet zo goed lukt, zijn we als een kip aan het broeden. En als we boos een schadelijk plan willen uitdenken, kunnen we op wraak zinnen.

Overdenken

Als we langer op iets doordenken, zijn we aan het overwegen (iets van verschillende kanten beschouwen) of reflecteren we op iets: gedachten in ons hoofd laten terugkaatsen om te zien of we er iets van kunnen leren. En als we zo een gedachte in een breder perspectief plaatsen, zijn we aan het filosoferen.

De activiteiten van ons verstand zijn onvoorstelbaar groot. En dan nog al die andere betekenissen van denken, zoals verwachten, vermoeden en vinden. Daar valt nog veel over te peinzen, maar liever ga ik daarover mijmeren, onder die notenboom.

Er is een betekenisverschil.

niet het minst

vooral, het meest (niet in de laatste plaats, vandaar: op de eerste plaats)
Dit café eindigt al jaren hoog op onze ranglijst, niet het minst door de Belgische bieren van de tap.

niet in het minst

helemaal niet (sterke ontkenning: zelfs niet voor het minste deel)
Sorry, dit interesseert me niet in het minst.

De uitdrukkingen betekenen bijna elkaars tegenovergestelde: 'vooral' en 'helemaal niet', maar toch wordt soms in tussengevoegd in niet het minst. Uit de situatie is dan wel duidelijk dat hier niet de ontkenning bedoeld wordt. Maar schrijf in een dankwoord toch maar liever niet: De bloei van dit bedrijf is niet in het minst te danken aan onze directeur.

Het onderscheid is lastig te onthouden; misschien helpt het ezelsbruggetje dat de langste uitdrukking (dus met in) de ontkenning is.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.

minstens

niet minder dan
Er waren minstens tien collega’s niet komen opdagen.

ten minste

niet minder dan (vaak iets sterker dan 'minstens')
Beweeg twee keer per week ten minste een half uur.

op zijn minst

niet minder dan (vaak iets sterker dan 'ten minste')
Wat hij daar geschreven heeft, is op zijn minst onaardig.

Er is dus een verschil in gradatie: hoe meer letters, des te sterker de betekenis van 'minimaal'. Het woord tenminste zonder spatie bestaat ook. Dat betekent 'althans, in elk geval', zoals in: Zij is tenminste aardig. Voor een lijst met woordparen waarbij een spatie betekenisverschil geeft, kijkt u bij achter elkaar / achterelkaar.

Er is een betekenisverschil.

mint

de werkzame stof in het kruid munt (menthol)
De mint in kruizemunt vind ik lekkerder dan die in akkermunt.

munt

een kruid met sterk aromatisch blad
Onder de munt vallen de akkermunt, de groene munt en de euro.

Sommigen beweren dat pepermunt eigenlijk pepermint moet heten, maar de smaak is afkomstig van het kruid pepermunt.

Er is een betekenisverschil.

misdaad

Nederland: slechte daad (geen juridische term)

Vlaanderen: zwaarste vorm van een misdrijf
In Nederland kun je niet veroordeeld worden voor een misdaad, wel voor een misdrijf.

misdrijf

Nederland: zwaar strafbaar feit (een minder zwaar strafbaar feit heet overtreding)
Vlaanderen: overkoepelende term voor elk strafbaar feit
In Nederland is een misdrijf veel erger dan een overtreding, maar in België kan een misdrijf ook een overtreding zijn.

Waar Nederland naast misdrijf de overtreding kent als een minder ernstig strafbaar feit, hanteert België drie categorieën die onder misdrijf vallen: overtreding, wanbedrijf en misdaad. Vooral juristen en journalisten boven en onder de grens willen nog weleens verwarring zaaien aan de andere kant van de grens. Dat is dan een slechte daad.

Er is nauwelijks betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik en combinatiemogelijkheden.

missen

niet hebben wat je nodig hebt (je mist iets / iemand)
Ik mis de passie in zijn verhaal.

ontbreken

er niet zijn (iets ontbreekt)
In zijn verhaal ontbreekt de passie.

Ontbreken en missen zijn in de betekenis 'afwezig zijn' wel gelijk, maar ze komen voor in een andere constructie. Bij missen hoort een persoon die iets of iemand mist. Je kunt dus niet zeggen: In zijn verhaal mist de passie. Bij ontbreken hoort een zakelijk onderwerp, geen persoon. Je kunt dus beter niet zeggen: Wie ontbreken er? Uiteraard ontbreken in deze uitleg andere betekenissen van missen, maar die kunt u hier ook best missen.

Er is betekenisverschil.

mist

wolken die op de grond hangen; grote vaagheid.

“Nu gaan we de mist in”, zei de autobestuurder toen het navigatiesysteem het begaf.

nevel

lichte mist; vaagheid; wolk van gas of stof in de ruimte

De nevel hing in flarden boven de weilanden. Zo mooi die koeienpotenmist!

Bij helder weer vannacht zal de Orionnevel goed te zien zijn met het blote oog.

Wanneer is mist lichte mist, en dus nevel? Meteorologen antwoorden dan als volgt. Bij nevel kun je nog verder kijken dan 1 km. Bij mist is het zicht minder dan 1 km. En heel precies wordt er dan ook nog onderscheid gemaakt tussen dichte mist (50-200 meter) en zeer dichte mist (minder dan 50 meter). Dit onderscheid is dus niet mistig.

Er is een betekenisverschil.

mits

als ... ten minste, op voorwaarde dat
Ingrid gaat mee mits Henk ook meegaat.

tenzij

als niet, behalve als
Ingrid gaat mee tenzij Henk ook meegaat.

De woorden mits en tenzij zijn typische schrijftaalwoorden. Mits is overigens niet zomaar als; het is een versterkend als: 'als ... ten minste'. Mits en tenzij betekenen precies het tegenovergestelde. In het voorbeeld onder mits wil Ingrid met Henk mee, terwijl zij in het voorbeeld onder tenzij juist niet met hem mee wil.

De woorden worden nogal eens fout gebruikt bij ontkenningen: Formulieren worden niet in behandeling genomen, mits ze niet voorzien zijn van een pasfoto. Hier moet als staan. Probeer bij mits en tenzij altijd positief te formuleren: Formulieren worden alleen in behandeling genomen, als ze voorzien zijn van een pasfoto. De tweede formulering is duidelijker dan de eerste:

• Artikelen kunnen niet geruild worden tenzij u de kassabon laat zien.
• Artikelen kunnen alleen geruild worden mits u de kassabon laat zien.

Er is een betekenisverschil.

model van

een verkleinde (voor)uitgave van iets, een prototype
Dit is een model van ons nieuwe ontwerp.

model voor

iets waarnaar je je kunt richten
Het Franse onderwijssysteem stond model voor het systeem in deze voormalige kolonie.