Er is een betekenisverschil.

officieel

erkend door het bevoegd gezag, wettig, plechtig
Eigenlijk is 'een officiële plechtigheid' een pleonasme, maar wie stoort zich daar nou aan?

officieus

niet-officieel, onofficieel
Voor het zwarte circuit bestaat ook de ietwat verhullende term 'officieuze economie'.

En voor de taalliefhebber beide woorden in één zin: Officieel weet ik van niets, maar officieus is mij al iets meegedeeld.

Er is een betekenisverschil.

ofwel

of (met nadruk)
De kinderrechter zal haar ofwel maatregelen opleggen ofwel doorverwijzen naar een gewone rechter.

oftewel

met andere woorden (nadere omschrijving)
Waarom zouden we kiezen voor 'freeware' oftewel gratis software?

Ofwel wordt ook gebruikt in de betekenis van 'oftewel', oftewel het onderscheid tussen ofwel en oftewel wordt niet door iedereen gebruikt. Maar het onderscheid blijft handig.

Ofwel komt vaak in tweevoud voor. Soms wordt het tweede ofwel vervangen door oftewel: Ik wilde vroeger ofwel een beroemde filmster oftewel een prima ballerina worden. Dit is niet aan te raden. De lezer kan dan denken dat er een nadere omschrijving is bedoeld.

Er is een betekenisverschil.

olie op de golven gooien

de gemoederen kalmeren
Door te zeggen dat hij verkeerd was geciteerd probeerde de premier olie op de golven te gooien.

olie op het vuur gooien

de driften en hartstochten aanwakkeren
Alleen de werkgevers uitnodigen? Dat is olie op het vuur in dit arbeidsconflict.

De uitdrukkingen betekenen dus elkaars tegenovergestelde. In plaats van gooien kan men ook gieten zeggen. En op het vuur kan ook in het vuur zijn. De uitdrukking olie op de golven verwijst naar het al sinds de oudheid bekende verschijnsel dat bij een storm golven minder snel breken wanneer je er olie op uitgiet. Je kunt dan gemakkelijker een sloep strijken.

Er is ook een natuurkundige verklaring voor, het zogeheten Gibbs-Marangoni-effect over oppervlaktespanning. Heel interessant, maar dit boek gaat over taal.

Er is nauwelijks betekenisverschil, het gaat om een verschil in combinatiemogelijkheden.

omdat

reden (begin van een bijzin; meer objectief)
Hij gaat naar het feest omdat hij nieuwe mensen wil ontmoeten.

want

reden (begin van een hoofdzin; meer subjectief)
Hij gaat naar het feest want hij wil nieuwe mensen ontmoeten.

De woorden omdat en want geven beide een reden of soms ook een oorzaak aan. Toch is er een verschil.

Het woord omdat leidt een bijzin in. Een bijzin is niet zelfstandig, maar hoort bij de hoofdzin. Een omdat-bijzin kan daarom vaak van plaats wisselen: Omdat hij nieuwe mensen wil ontmoeten, gaat hij naar het feest.

Het woord want luidt een hoofdzin in. Een hoofdzin is zelfstandig en kan daarom niet zomaar van plaats wisselen. Bij een zelfstandige mededeling gebruikt men bij voorkeur want.

Er is nog een (subtiel) verschil. Omdat is objectiever dan want: het is meer een beschrijving van een reden. Want is iets subjectiever dan omdat: het geeft eerder het oordeel of de interpretatie van de schrijver aan. Want is daarom eerder een rechtvaardiging dan een reden. Vergelijk:

• Hij is gezond omdat hij geen koorts heeft.
• Hij is gezond want hij heeft geen koorts.

In de eerste voorbeeldzin gaat het eerder om een objectieve vaststelling, in de tweede om een subjectieve vaststelling. Maar dit onderscheid is niet algemeen gangbaar, omdat (objectieve reden) het bijzonder subtiel is / want (subjectieve interpretatie) het is bijzonder subtiel.

De woorden verschillen niet in betekenis, wel in gebruik.

omslachtig

breedvoerig, minder doelmatig, onnodig ingewikkeld

Deze werkwijze is erg omslachtig omdat iedere keer het volledige programma opnieuw moet worden geïnstalleerd.

omstandig

breedvoerig, met name breedsprakig

Hij begon omstandig te vertellen over zijn slechte nachtrust, die nu al maanden duurde.

De betekenis van omstandig is veel beperkter dan die van omslachtig: omstandig is omslachtig in woordgebruik: het gaat bij omstandig alleen om omhaal in woorden, met veel uitweidingen, details en zijpaden, en andere vormen van wijdlopigheid. Als ik er meer over ga zeggen, wordt deze uitleg ook nog … omslachtig? Nee, hier toch liever omstandig, want het gaat over taalgebruik.

Er is geen betekenisverschil.

omwille van

in het belang van, met het oog op
Ze gingen niet uit elkaar omwille van de kinderen.

ter wille van

in het belang van, met het oog op
De president zei dat hij aftrad ter wille van zijn land.

In beide gevallen wordt een doel aangegeven. De omschrijving omwille van klinkt iets ouderwetser. In het oude spreekwoord over de kat en de kandelaar staat dan ook om: Om der wille van de smeer likt de kat de kandeleer.

In Vlaanderen wordt omwille ook gebruikt om een reden of oorzaak aan te geven: De maatregel kan niet worden geëffectueerd omwille van praktische problemen. Dit is een bijzondere betekenis van 'met het oog op'. Het zou overdreven zijn om dit af te keuren.

Er is geen betekenisverschil.

onder andere

onder meer
De vragen in de tekst gaan onder andere over winkelgedrag en uitgaanspatronen.

onder meer

onder andere
De schuine streep wordt onder meer gebruikt om een keuzemogelijkheid aan te geven: m / v.

Sommige taalgebruikers hebben voorkeur voor onder meer wanneer slechts een paar elementen uit een grote verzameling worden opgesomd of wanneer naar zaken wordt verwezen, maar deze voorkeur hoeft u niet te volgen. Let er wel op dat u altijd een spatie zet tussen onder en meer, net als bij zonder meer.

Tussen onder andere en onder anderen is wel een verschil in betekenis. De vorm met -n verwijst naar personen, de vorm zonder -n naar zaken of groepsaanduidingen die niet direct op personen slaan, zoals de politie:

• Op dit congres over Midden-Europa ontbraken onder anderen de Hongaren en Bulgaren.
• Tot de clubs die nu extra gelden verwerven behoren onder andere PSV en FC Twente.

Er is een betekenisverschil.

onderhavig

waarvan op dit moment sprake is
Toepassing van dit stelsel leidt in het onderhavige geval tot rechtsongelijkheid.

onderhevig

onderworpen aan
Dit hoogplateau is duizenden jaren onderhevig geweest aan grote temperatuurschommelingen.

De twee woorden in één zin: Alle op de site of in onderhavig schrijven vermelde voorspellingen zijn onderhevig aan onzekerheidsfactoren.

Er is nauwelijks verschil in gebruik, maar toch is er een subtiel onderscheid.

onderscheid

‘dat wat anders is in relatie tot’; neutraal-positief

Is het wel nodig om zoveel onderscheid te maken in de opvoeding van jongens en meisjes?

verschil

‘dat wat anders is over en weer’; neutraal-negatief,

afwijking, gebrek aan overeenstemming of overeenkomst, tekort

Ja, natuurlijk. Want er is verschil tussen jongens en meisjes!

Het woord onderscheid hangt samen met scheiden, ‘losmaken van’, en onderscheiden, zoals bijvoorbeeld in ‘iets kunnen zien tegen een achtergrond’. De relatie tussen dat wat anders is en het gemeenschappelijke is een eenrichtingsrelatie. Daarom is het altijd ‘ten opzichte van’. En vaak is een onderscheid, zoals in een onderscheiding krijgen, positief, of anders neutraal.

Het woord verschil hangt samen met het werkwoord schelen. Twee betekenissen lichten daarbij op: 1. ‘uiteenlopen’ zoals in Mijn broer en ik schelen nauwelijks een jaar; 2. ‘mankeren’ zoals in Wat scheelt eraan? De relatie tussen de zaken die verschillen is doorgaans tweezijdig zoals in ‘uiteenlopen’, en vaak negatief, zoals in ‘mankeren’.

• Wij hebben een verschil van mening.
• Het verschil moet worden aangevuld.

Maar het onderscheid blijft heel subtiel. Dat zien we bijvoorbeeld ook aan het studentenadvies Maak later het verschil. Daarin gaat het niet om een afwijking, maar wel om het aanvullen van een tekort, een tekort dat er is omdat de student in kwestie nog geen bijdrage heeft geleverd aan de samenleving. Er had misschien beter kunnen staan: Zorg dat je je onderscheidt. Maar dan is deze slogan minder mooi.

Er is een betekenisverschil.

onderweg

terwijl men op weg is
Hij was net onderweg, toen het olielampje plotseling vervaarlijk rood knipperde.

op weg (naar)

in de richting van
Hij haalde zijn bruid op en ging op weg naar het kerkje.

Uiteraard kan men ook onderweg zijn naar: Hij was net onderweg naar Amsterdam. Beide woorden in één zin: Wij zagen de mooiste rotspartijen onderweg, op weg naar Spinalona.

Er is een klein betekenisverschil.

ongelofelijk

niet te geloven, buitengewoon (vaak iets zwakker)
De energiekosten zijn ongelofelijk laag.

ongelooflijk

niet te geloven, buitengewoon (vaak iets sterker)
De hele maand niet gebeld? Ongelooflijk!

De spelling ongelovelijk is onjuist, maar wel goed te begrijpen. Geloven is immers met een v, maar hier gaat het toch om geloof. Voor de notatie -elijk of -lijk zijn nauw(e)lijks regels te geven.

De meeste gevallen geven geen problemen. Niemand zegt of schrijft herelijk voor heerlijk of openelijk voor openlijk. In sommige gevallen komt er altijd een e: wettelijk. In andere gevallen zijn beide vormen geaccepteerd: ondraaglijk / ondragelijk. De volgende twee regels bestrijken de meeste probleemgevallen:

1. Er komt een e wanneer het deel voor -lijk eindigt op een zogenoemde plofklank (p, t, k en b, d, nk): hopelijk, wettelijk, zakelijk, onhebbelijk, dadelijk, afhankelijk.
2. Beide notaties zijn mogelijk als het deel voor -lijk eindigt op een zogenoemde schuurklank (f, s, g / ch) of op de w, de m, en de n na een korte klinker: lijf(e)lijk, huis(e)lijk, genoeg(e)lijk, belach(e)lijk, vrouw(e)lijk, onnoem(e)lijk.

De regels dekken niet alle gevallen. De woorden dagelijks, degelijk, lichamelijk, mogelijk, vrijelijk treft men zelden of nooit in de andere variant aan.

De -e-v zorgt, net als in de woorden eindigend op -loos, soms voor een subtiel verschil. De vorm zonder e, met zware klemtoon, doet iets deftiger aan en klinkt ook vaak iets sterker: ongelooflijk is verbazingwekkender dan ongelofelijk; ijslijk is vreeswekkender dan ijselijk; zinlijk is zinnelijker dan zinnelijk, enz. In gesproken taal kan men nog nadruk leggen door de lettergreep met e ook te beklemtonen: ongelófélijk.

Er is een betekenisverschil.

ongeluk

ongunstige gebeurtenis of toestand (in het algemeen)
Het overlijden van zijn kind stortte hem in diep ongeluk.
Gelukkig hebben zich geen persoonlijke ongelukken voorgedaan.

ongeval

ongunstige gebeurtenis (vaak bij een beweging)
Gelukkig hebben zich geen persoonlijke ongevallen voorgedaan.

Soms wordt in 'activiteiten van beweging' een onderscheid gemaakt tussen ongeluk (met dodelijke afloop), zoals in verongelukken, en ongeval (minder letsel). Op basis van dit onderscheid is dus een dodelijk ongeluk een pleonasme, en kun je spreken van een dodelijk ongeval. Maar in de meeste gevallen kan men ongeval ook vervangen door ongeluk. In de meeste gevallen, want we zeggen niet dat iemand per ongeval zijn glas laat vallen. En aan het foutieve Stuk ongeval! zien we dat de betekenis van ongeluk hoe dan ook veel ruimer is.

Er is een betekenisverschil.

ongeregeldheden

rellen, wanordelijkheden
In ons dorp zijn op oudjaarsnacht drie aanhoudingen verricht na ongeregeldheden.

onregelmatigheden

afwijkingen van de regelmaat; fraude, verduistering
Er komt een aparte regeling voor de melding van vermoedens van onregelmatigheden, de zogenoemde 'klokkenluidersregeling'.

Intrigerend zijn deze verzachtende, verhullende omschrijvingen. Zijn rellen minder hevig wanneer ze ongeregeldheden heten? Zijn fraudes minder erg wanneer ze onregelmatigheden genoemd worden?

Ook intrigerend is het meervoud van deze woorden. We zeggen toch niet zo gauw dat er op oudejaarsnacht maar één ongeregeldheid was. En bij een onregelmatigheid denken we toch eerder aan een afwijking. Het zij zo, u weet nu hoe u heel netjes kunt praten over chaos en misdrijf.

Er is een klein betekenisverschil.

ontladen in

van lading ontdoen (geeft overgang naar iets anders aan)
Zijn zenuwachtigheid ontlaadde zich in een enorme woedeuitbarsting.

ontladen op

van lading ontdoen (verwijst naar het object)
Al zijn woede ontlaadde zich op de knoestige stronk van een oude dennenboom.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

ontvangkamer

ontvangstkamer
U kunt na de crematieplechtigheid nog samenzijn met de familie in de ontvangkamer.

ontvangstkamer

ontvangkamer
Onze prachtig gerestaureerde ontvangstkamer is speciaal geschikt voor gezelschappen tot vijftien personen.

In sommige samenstellingen hebt u voor het eerste deel de keuze tussen een zelfstandig naamwoord, bijvoorbeeld ontvangst, of het overeenkomstige woord in een andere woordsoort, ontvang (werkwoord). Vergelijk ook ziektemelding (ziekte, zelfstandig naamwoord) en ziekmelding (ziek, bijvoeglijk naamwoord).

Er is dan geen betekenisverschil: we hebben welkomstwoord, maar welkomwoord is niet fout. We hebben gevangenisbewaarder, maar gevangenbewaarder is ook goed. We hebben leverdatum, maar leveringsdatum kan ook.

Soms wordt wel geprobeerd om een subtiel betekenisverschil aan te brengen:

• In dit crematorium hebben we een ontvangkamer, en dat is toch iets anders dan een kale ontvangstkamer, sprak de begrafenisondernemer.
• Deze oude muziekencyclopedie is een zeer bijzonder naslawerk nee, niet zomaar een naslagwerk, zei de uitgever.

Dergelijk privéwoordgebruik moet steeds weer opnieuw uitgelegd worden, en is daarom niet aan te raden.

Er is een klein betekenisverschil.

onverantwoord

te riskant (en daarom niet te verantwoorden) (accent op gedrag)
Het was eigenlijk onverantwoord, zo veel uren achter het stuur.

onverantwoordelijk

roekeloos (en daarom niet te verantwoorden) (accent op personen)
Wat rijd jij onverantwoordelijk: zo vlak voor de bocht inhalen!

Bij onverantwoord ligt het accent op het gedrag, bijvoorbeeld een onverantwoorde belegging. Bij onverantwoordelijk ligt het accent op een persoon die een bepaald gedrag vertoont, bijvoorbeeld onverantwoordelijke beleggers. Dus:

• Het is onverantwoord om nu de top te beklimmen.
• De toeristen handelden onverantwoordelijk door het advies te negeren.

Maar soms blijft het onderscheid onduidelijk. In het volgende voorbeeld zijn beide keuzes te verdedigen: Het zou onverantwoord / onverantwoordelijk zijn wanneer we deze toeristen hun gang lieten gaan. Zie ook aansprakelijk / verantwoordelijk en verantwoordelijkheid / verantwoording.

Er is een klein betekenisverschil.

onverbeterlijk

niet voor verbetering vatbaar (negatief bedoeld)
Politie neemt auto onverbeterlijke automobilist in beslag.

niet te verbeteren

niet voor verbetering vatbaar (neutraal en positief bedoeld)
Deze nieuwe techniek is zoiets als het wiel, niet te verbeteren!

Het maakt dus nogal wat uit of een docent Nederlands zegt dat een opstel onverbeterlijk of niet te verbeteren is.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in combinatiemogelijkheden.

onverwacht

niet verwacht
De werkgelegenheid is onverwacht sterk gestegen.

onverwachts

niet verwacht, plotseling
Het bedrijf liet de aanklacht onverwachts vallen.

Er is dus een verschil tussen een onverwachte wending (niemand had de wending verwacht) en een onverwachtse wending (de wending kwam heel plotseling). De betekenissen 'niet verwacht' en 'plotseling' kunnen soms in elkaar overlopen, maar schrijf alleen een -s als de betekenis 'plotseling' mogelijk is. Omdat een hoek zelf niet plotseling kan zijn, schrijven we bij voorkeur niet: Uit onverwachtse hoek kwam er kritiek. Wel kan een hoek plotseling opdoemen; dan spreken we natuurlijk wel over een onverwachtse hoek.

Vroeger werd onverwachts alleen als bijwoord gebruikt: Dit gebeurde heel onverwachts. Maar onverwachts kan ook een bijvoeglijk naamwoord zijn: een onverwachtse reactie. Bij andere woordparen is het onderscheid tussen bijvoeglijk naamwoord en bijwoord nog wel van belang. Het is een onderhands huurcontract (bijvoeglijk naamwoord zonder tussen-s) en iets ondershands regelen (bijwoord, met tussen-s). Kijk voor nog enkele bekende struikelblokken bij buitenlands / buitenslands.

Er is een betekenisverschil.

onwillekeurig

buiten de wil om, onbewust, zonder opzet
Als ik hem zie, denk ik onwillekeurig terug aan die lange mooie zomer.

willekeurig

lukraak, onverschillig welke, arbitrair; naar de wens van het moment, naar eigen zin; volgens de wil (tegenovergestelde van onwillekeurig)

Druk op een willekeurige toets om het scherm te activeren.
Deze manager meet met twee maten door zo willekeurig te werk te gaan.
De stotteraar heeft geen controle over de willekeurige spieren in het spraakorgaan.

De derde betekenis van willekeurig is tegengesteld aan die van onwillekeurig. Deze betekenis komt vooral voor in een medische context.

Er is een betekenisverschil.

oostelijk

ruimtelijke aanduiding

Ik vind het altijd lastig: een oostelijke wind gaat niet naar het oosten, maar komt daar juist vandaan.

oosters

aanduiding van cultuur, mentaliteit of sfeer

Zo'n Japans kamerscherm geeft direct een oosters tintje aan het interieur.

De Oosterkerk is dus heel iets anders dan de Oosterse kerk. Daarmee wordt de Oosters-Orthodoxe kerk bedoeld. Maar toch geeft Oosters hier weer wel de ruimtelijke aanduiding aan, namelijk de kerk van Constantinopel, ten oosten van de westerse kerk met haar zetel in Rome.

De precieze omschrijving van 'cultuur', 'mentaliteit' en 'sfeer' blijft lastig. Oosters kan bijvoorbeeld ook 'mysterieus' betekenen: Met een oosterse glimlach liet de stewardess weten dat zijn avances niet op prijs gesteld werden.

Hetzelfde onderscheid geldt voor westelijk en westers. Westers kan zelfs 'geïndustrialiseerd' betekenen: Japan ligt op het oostelijk halfrond maar behoort in feite tot de westerse wereld.

En de andere windrichtingen. Ja, zuiders komt voor naast zuidelijk, maar dan toch vooral in Vlaanderen:

Zo'n salade met een glas chianti doet mij denken aan zo’n zuiders terrasje aan de baai van Napels.
Voor de echte zonaanbidders wordt vanaf 12.00 ook op het zuidelijk terras geserveerd.

Toch houden we een gat in de taal: noorders. Ik stel voor dat we daar die barre sfeer in een Eskimonederzetting mee gaan bedoelen: ijzige kou, bevroren vlees, uitgehongerde ijsberen: Ik kwam wat later binnen op haar verjaardag. Er heerste een noorders sfeertje na een uit de hand gelopen discussie.

Er is een betekenisverschil.

op

voorzetsel bij een datum
De regeling gaat in op 1 januari.

per

vanaf, met ingang van
De regeling geldt per 1 januari.

Vaak wordt per gebruikt in de betekenis van 'op': de balans per 1 januari. Dit gebruik zouden we per direct moeten afschaffen. Zie ook per / sinds / vanaf.

Er is een betekenisverschil.

opdat

geeft een doel aan
Karin begint aan een tweede studie opdat zij betere kansen krijgt op de arbeidsmarkt.

zodat

geeft een gevolg aan
Karin heeft een dubbel diploma zodat zij betere kansen heeft op de arbeidsmarkt.

Het voegwoord zodat kan ook gebruikt worden wanneer doel en gevolg beide een rol spelen. Dat is dan een bedoeld gevolg. Vandaar dat zodat in de volgende zin ook goed is: Karin vertrekt iets eerder zodat ze geen last heeft van files.

Het woordje opdat is nogal formeel. Vaker zien we een constructie met om: Karin begint aan een tweede studie om betere kansen op de arbeidsmarkt te krijgen.

Er is een betekenisverschil.

opname

het opnemen, vooral van beeld of geluid
Voor kinderen is een opname in een ziekenhuis een ingrijpende gebeurtenis.
U kunt een opname bijwonen van uw favoriete tv-programma.

opneming

het opnemen, vooral van geld
In deze wet staat hoe opneming in psychiatrische ziekenhuizen is geregeld.
Bij geldopneming krijgt u rente tot de dag van de opneming.

Voor het opnemen in een ziekenhuis wordt in een juridische context meestal opneming gebruikt. Als het om geld gaat, is opname niet per se fout. En als het om het meterkastje gaat, zou je opname verwachten, maar hier is meteropneming gebruikelijker. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aanname / aanneming.

Er is een klein betekenisverschil.

oppervlak

buitenste of bovenste laag, oppervlakte
De regenwouden beslaan slechts zeven procent van het landoppervlak.

oppervlakte

grootte van het oppervlak, oppervlak
Een mooi chalet met een woonoppervlakte van 165 m2.

Oorspronkelijk was het onderscheid tussen deze woorden wiskundig zuiver: oppervlak voor het scheidingsvlak tussen object en omgeving, en oppervlakte voor de afmeting. Maar dit handige onderscheid tussen surface en area heeft het in de gewone omgangstaal niet gered. Tegenwoordig worden de woorden in elkaars betekenis gebruikt:

• Een mooi chalet met een woonoppervlak van 165 m2.
• Vreselijk hoe al die dode vissen langzaam naar de oppervlakte dreven!

Er kan een klein betekenisverschil optreden.

optimaal

zo goed mogelijk, goed
Alles was erop gericht om de overgang optimaal te laten verlopen.

zo optimaal mogelijk

zo goed mogelijk
Alles was erop gericht om de overgang zo optimaal mogelijk te laten verlopen.

Oorspronkelijk betekende optimaal 'zo goed mogelijk'. Bij deze betekenis is zo optimaal mogelijk nogal dubbelop. Maar optimaal is ook 'goed' gaan betekenen, en in die betekenis is zo optimaal mogelijk prima. We kunnen dan ook spreken van optimaler en meest optimaal.